تورم، یکی از متغیرهای اصلی اقتصاد کلان است که عمدتا ریشه در سیاست‌گذاری پولی دارد. در گزارش‌های آماری و اقتصادی، تورم به شیوه‌های مختلفی محاسبه و عدد آن اعلام می‌شود. در این مطلب، ضمن آشنایی با مفهوم تورم نقطه به نقطه، ماهانه و سالانه، با شیوه محاسبه آنها نیز آشنا خواهید.
تورم به چه معناست؟
به افزایش مستمر و پایدار سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات در یک اقتصاد و در یک دوره زمانی مشخص، تورم گفته می‌شود. به بیان ساده‌تر، تورم، افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در یک بازه زمانی مشخص است. تورم عموما افزایش غیرمتناسب سطح عمومی قیمت‌ها در نظر گرفته می‌شود.
سطح عمومی قیمت‌ها که در تعریف تورم به آن اشاره شده است، با استفاده از شاخص‌های قیمتی محاسبه می‌شود. از جمله مهم‌ترین شاخص‌های قیمت که می‌توان بر اساس آنها تورم را محاسبه کرد عبارتند از:
- شاخص بهای مصرف کننده (CPI)
- شاخص بهای تولیدکننده (PPI)
- شاخص بهای کالاهای صادراتی (XPI)
- شاخص بهای کالاهای وارداتی (MPI)
- شاخص بهای خرده فروشی (RPI)
- شاخص بهای عمده فروشی (WPI)
می‌توان بر اساس هر یک از شاخص‌های قیمتی فوق میزان تورم را محاسبه کرد. اما در محاسبه تورم عمدتا از شاخص قیمت مصرف کننده (CPI) استفاده می‌شود. بر همین اساس “تورم” معادل “رشد شاخص CPI” در نظر گرفته می‌شود.
شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) چیست؟
شاخص قیمت مصرف‌کننده، یکی از معیارهایی است که برای اندازه‌گیری قیمت‌ها و هزینه زندگی افراد یک جامعه مشخص مورد استفاده قرار می‌گیرد. شاخص قیمت مصرف‌کننده در واقع قیمت سبدی از کالاها و خدمات مورد استفاده مصرف‌کنندگان را نسبت به قیمت همان سبد از کالا و خدمات در یک سال پایه اندازه‌گیری می‌کند. منظور از مصرف‌کنندگان در این تعریف، مصرف‌کنندگان نهایی یا خانوارهای یک جامعه هستند.
شاخص قیمت مصرف‌کننده در ایران به دو بخش تقسیم می‌شود که عبارتند از:
الف) شاخص بهای كالاها و خدمات مصرفی خانوارها در نقاط شهری
ب) شاخص بهای كالاها و خدمات مصرفی خانوارها در نقاط روستایی
سبد کالاها و خدماتی که در شاخص قیمت مصرف‌کننده مورد استفاده قرار می‌گیرد به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شود. هر گروه نیز وزن مشخصی دارد. به عنوان مثال، بر اساس گزارش “شاخص قیمت مصرف‌کننده - مهر 1400” مرکز آمار ایران، وزن گروه‌های مختلف سبد کالاها و خدمات به شرح زیر است:
هر یک از این گروه‌ها، خود از اقلام مشخصی تشکیل شده‌اند. هر یک از آنها نیز وزن مشخصی دارند. به عنوان مثال، وزن اقلام مختلف گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها و گروه مسکن، آب، برق، گاز و سایر سوخت‌ها به شرح زیر است:
تورم چگونه محاسبه می‌شود؟
تورم نقطه به نقطه
تورم نقطه به نقطه در واقع نشان دهنده درصد تغییر شاخص قیمت در دو مقطع زمانی مختلف نسبت به یکدیگر است. باید توجه داشت که در محاسبه تورم نقطه به نقطه، مقاطع زمانی بین دو نقطه، نادیده گرفته می‌شوند.
در گزارش‌های آماری و اقتصادی که در ایران منتشر می‌شود، عموما منظور از تورم نقطه‌ای یا تورم نقطه به نقطه، درصد تغییر عدد شاخص قیمت، نسبت به ماه مشابه سال قبل است.
به عنوان مثال، منظور از تورم نقطه‌ای در مهر 1400، درصد تغییرات شاخص قیمت در مهر 1400 نسبت به مهر 1399 است. با توجه به داده‌های مرکز آمار ایران داریم:
تورم ماهانه
منظور از نرخ تورم ماهانه، درصد تغییر عدد شاخص قیمت، نسبت به ماه قبل است.
به عنوان مثال، منظور از تورم ماهانه مهر 1400، درصد تغییرات شاخص قیمت در مهر 1400 نسبت به شهریور 1400 است. با توجه به داده‌های مرکز آمار ایران داریم:
تورم سالانه
منظور از نرخ تورم سالانه، درصد تغییر میانگین اعداد شاخص قیمت در یک سال منتهی به ماه جاری، نسبت به دوره مشابه قبل از آن است.
به عنوان مثال، منظور از تورم سالانه در مهر 1400، درصد تغییر میانگین اعداد شاخص قیمت در 12 ماه منتهی به مهر 1400 نسبت به میانگین اعداد شاخص قیمت در 12 ماه منتهی به مهر 1399 است. با توجه به داده‌های مرکز آمار ایران داریم:
به همین ترتیب، تورم سالانه در مهر 1400 برای خانوارهای شهری و روستایی ۴۴/7٪ و 49/6٪ محاسبه می‌شود.
چرا احساس می‌شود که میزان تورم، بیشتر از عددی است که اعلام می‌شود؟
وقتی صحبت از تورم به میان می‌آید، بیشتر مردم افزایش قیمت خوراکی‌ها و آشامیدنی‌هایی که به صورت روزانه مصرف می‌کنند را مد نظر قرار می‌دهند. از قضا، این گروه از اقلام سبد کالاها و خدمات، اغلب افزایش بیشتری نسبت به سایر گروه‌ها دارند. به همین خاطر احساس می‌شود که مقدار تورم بیشتر از عدد اعلامی است.
به عنوان مثال، در جداول زیر درصد تغییرات شاخص (=تورم) در برخی گروه‌ها و طبقات کالایی در مهر ماه 1400 نشان داده شده است:
همانطور که در جداول فوق مشاهده می‌شود، شاخص قیمت گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها و اقلام آن، نسبت به شاخص قیمت سایر گروه‌ها، رشد بیشتری را تجربه کرده است.
در نمودارهای زیر نیز تورم نقطه‌ای، ماهانه و سالانه “خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیت” و “غیر خوراکی و خدمات” و کل سبد کالاها و خدمات در ماه‌های شهریور و مهر 1400 با یکدیگر مقایسه شده‌اند:
چطور با تورم مقابله کنیم؟
سرمایه‌گذاری، راهکاری مناسب برای مقابله با تورم و حفظ قدرت خرید است. مقایسه بازدهی بازارهای مختلف با یکدیگر نشان می‌دهد که طی سال‌های گذشته، سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه، یکی از گزینه‌های مناسب سرمایه‌گذاری بوده است.
مقایسه نتیجه سرمایه‌گذاری یک میلیون تومانی در بازارهای مختلف در ۵ سال منتهی به پایان تابستان 1400
در حالت کلی دو روش برای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه وجود دارد:
1- سرمایه‌گذاری مستقیم
در این روش، سرمایه‌گذار خود باید با یادگیری روش‌هایی مانند تحلیل تکنیکال، تحلیل بنیادی، تابلوخوانی، روانشناسی معاملات و …، اوراق بهادار ارزنده بازار را شناسایی کرده و اقدام به خرید و فروش آنها نماید.
2- سرمایه‌گذاری غیر مستقیم
در این روش، سرمایه‌گذار سرمایه خود را در اختیار نهادهای متخصص در بازار سرمایه قرار می‌دهد. آنها نیز به جای وی، اقدام به تجزیه و تحلیل و خرید و فروش اوراق بهادار می‌نمایند. منظور از سرمایه‌گذاری غیر مستقیم، سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا انعقاد قرارداد سبدگردانی است.
جمع‌بندی
به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در یک بازه زمانی مشخص، تورم گفته می‌شود. یکی از راه‌های سنجش تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها، استفاده از شاخص قیمت مصرف‌کننده ( CPI) است که برای دریافت داده‌های مربوط به آن می‌توان به مرکز آمار ایران مراجعه کرد. تورم را می‌توان در حالت‌های مختلفی مانند تورم نقطه به نقطه، تورم ماهانه و تورم سالانه، محاسبه و تجزیه و تحلیل کرد که مرکز آمار ایران به صورت ماهانه، گزارشی در این خصوص منتشر می‌کند.
داده‌های تاریخی نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه چنانچه با دید بلند مدت انجام شود، یکی از بهترین روش‌ها برای مقابله با تورم و حفظ قدرت خرید به شمار می‌رود.
