در بازار سرمایه ایران اوراق بهادار متنوعی خرید و فروش می‌شود. از جمله این اوراق می‌توان به سهام، حق‌تقدم سهام، قراردادهای مشتقه، اوراق با درآمد ثابت، اوراق تسهیلات مسکن و واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله اشاره کرد. در این مقاله، ساعت معاملات اوراق مختلف در بازار ایران مورد بررسی قرار گرفته است.
ساختار هر جلسه معاملاتی
هر جلسه معاملاتی به دو مرحله تقسیم می‌شود. مرحله اول، پیش‌گشایش است که با هدف کشف قیمت انجام می‌شود. در این مرحله، امکان ثبت، ویرایش یا حذف سفارش‌ها وجود دارد اما هیچ معامله‌ای صورت نمی‌گیرد. در خصوص سهام باید به این نکته توجه داشت که در ۵ دقیقه پایانی مرحله پیش‌گشایش، امکان حذف یا تغییر سفارش ارسال شده نیز وجود ندارد و فقط می‌توان سفارش جدید ثبت کرد.
مرحله دوم، مرحله انجام معاملات است. در این مرحله به محض برقراری شرایط انجام معامله، معامله صورت می‌گیرد.
ساعت معاملات انواع اوراق بهادار
ساعت معاملات اوراق بهادار مختلف، با یکدیگر متفاوت است. در ادامه، به بررسی روزهای معاملاتی و ساعات پیش‌گشایش و معاملات در بازار سرمایه ایران می‌پردازیم:
سهام، حق تقدم سهام و اختیار معامله سهام
عمده معاملات بازار، مربوط به خرید و فروش سهام، حق تقدم سهام و اختیار معامله سهام است. معاملات این اوراق در روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹ تا ۱۲:۳۰ انجام می‌شود. مرحله پیش گشایش آن‌ها نیز به مدت ۱۵ دقیقه و از ساعت ۸:۴۵ تا ۹ انجام می‌شود.
گواهی سپرده کالایی سکه طلا و صندوق‌های مبتنی بر طلا
گواهی سپرده کالایی، اوراق بهاداری است که نشان‌دهنده مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالاست که شرکت سپرده‌گذای مرکزی به پشتوانه قبض انبار صادر شده توسط انبارهای مورد تایید بورس کالا، اقدام به صدور آن می‌کند. سکه طلا و برخی محصولات کشاورزی، از جمله مواردی هستند که برای آن‌ها گواهی سپرده تعریف شده است.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر طلا نیز یکی از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که هدف آن کسب سود از محل سرمایه‌گذاری در گواهی سپرده سکه طلاست.
معاملات گواهی سپرده سکه طلا که به آن سکه تحویل ۱ روزه نیز گفته می‌شود، روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۱۲ تا ۱۵ انجام می‌شود. مرحله پیش گشایش آن نیز به مدت ۳۰ دقیقه و از ساعت ۱۱:۳۰ تا ۱۲ انجام می‌شود. زمان پیش گشایش و معامله صندوق‌های مبتنی بر سکه طلا نیز به همین صورت است.
گواهی سپرده کالایی محصولات کشاورزی و صندوق‌های زعفران
زیره، زعفران، برنج و پسته از جمله محصولات کشاورزی هستند که گواهی سپرده آن‌ها در بازار معامله می‌شود. معاملات این اوراق روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹ تا ۱۵ انجام می‌شود. مرحله پیش گشایش آن نیز به مدت ۱۵ دقیقه و از ساعت ۸:۴۵ تا ۹ انجام می‌شود. زمان پیش گشایش و معامله صندوق‌های مبتنی بر زعفران نیز به همین صورت است.
گواهی سپرده کالایی سیمان
گواهی سپرده کالایی سیمان یکی دیگر از انواع گواهی سپرده در بازار است که البته با سایر گواهی سپرده‌ها تفاوت‌هایی نیز دارد. گواهی سپرده سیمان قابلیت فروش ندارد و خریداران آن باید در مهلت مقرر به انبارهای بورس کالا مراجعه کرده و آن را دریافت کنند. علاوه بر این، معاملات گواهی سپرده سیمان به صورت ناپیوسته و به محض پایان پیش‌گشایش انجام می‌شود.
معاملات گواهی سپرده کالایی سیمان در حال حاضر فقط در روزهای دوشنبه و سه شنبه انجام می‌شود. پیش گشایش این اوراق از ۱۲:۴۵ تا ۱۴ انجام می‌شود. به محض اتمام پیش‌گشایش و راس ساعت ۱۴ نیز معاملات آن انجام شده و جلسه معاملاتی به پایان می‌رسد.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF)
صندوق‌های سرمایه‌گذاری از نظر چگونگی سرمایه‌گذاری در آن‌ها به دو نوع قابل معامله (ETF) و مبتنی بر صدور و ابطال تقسیم می‌شوند. صندوق‌های ETF هم در بورس و هم درفرابورس معامله می‌شوند. ساعت معاملات صندوق‌های ETF بورسی و فرابورسی نیز روزهای شنبه تا چهارشنبه و از ساعت ۰۹:۰۰ الی ۱۵ است. مرحله پیش گشایش صندوق‌های ETF بورسی و فرابورسی نیز به مدت ۱۵ دقیقه و از ساعت ۸:۴۵ تا ۹ انجام می‌شود.
اوراق با درآمد ثابت و اوراق تسهیلات مسکن
اوراق با درآمد ثابت، از جمله اوراق بهادار کم‌ریسک قابل معامله در بازار هستند. اوراق خزانه دولتی (اخزا) و اوراق مشارکت، نمونه‌هایی از این نوع اوراق هستند. اوراق تسهیلات مسکن (مانند تسه و تملی) نیز اوراقی هستند که متقاضیان دریافت وام مسکن از بانک‌های مسکن و ملی باید پس از طی کردن مراحل اداری مورد نیاز در بانک، خریداری نمایند.
معاملات اوراق با درآمد ثابت و اوراق تسهیلات مسکن روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹ تا ۱۵ انجام می‌شود. مرحله پیش گشایش آن‌ها نیز به مدت ۱۵ دقیقه و از ساعت ۸:۴۵ تا ۹ انجام می‌شود.
قراردادهای آتی کالا و اختیار معامله کالا
معامله قراردادهای آتی کالا و اختیار معامله کالا تنها با داشتن کد معاملاتی مخصوص بورس کالا امکان‌پذیر است. معاملات این اوراق روزهای شنبه تا پنجشنبه از ساعت ۱۰:۳۰ تا ۱۵ انجام می‌شود. مرحله پیش گشایش آن‌ها نیز به مدت ۳۰ دقیقه و از ساعت ۱۰ تا ۱۰:۳۰ انجام می‌شود.
به طور خلاصه، ساعت معاملات انواع اوراق بهادار به شرح زیر است:
