بورس چیست؟

بورس بازاری دیجیتالی است که در آن انواع اوراق بهادار (سهام، حق‌تقدم سهام،‌ اوراق خزانه، انواع گواهی‌های سپرده کالایی مانند اختیار معامله، انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری و …) معامله می‌شود. این بازار بزرگ به چهار زیر مجموعه «بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالا و بورس انرژی» تقسیم شده که تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند.

اگر تجربه فعالیت در بازارهای سرمایه گذاری را داشته باشید، احتمالا سوالاتی از قبیل «بورس چیست و چگونه به‌وجود آمده است؟»، « آیا بورس بازدهی مناسبی دارد؟» و «چگونه می‌توان در آن سرمایه‌گذاری کرد؟» برایتان ایجاد شده است. در این مطلب ابتدا مروری بر تاریخچه ایجاد بورس خواهیم داشت. سپس با ساختار و انواع بورس در ایران آشنا می‌شویم. در نهایت به معرفی روش‌های مختلف سرمایه‌گذاری در بورس می‌پردازیم.

فلسفه شکل‌گیری بورس چیست؟

فلسفه کلیدی شکل‌گیری بورس در جهان، ایجاد بازاری منسجم، قانونمند، پیوسته و شفاف برای تجمیع سرمایه‌های خرد و کلان سرمایه‌گذاران به منظور تأمین مالی شرکت‌ها و پروژه‌های آن‌ها است. در حقیقت مبنای اساسی تشکیل بازار بورس، همان مفهوم اولیه شراکت و تقسیم سود است. به این معنی که اگر فردی سهام شرکتی را خریداری کند، به نسبت تعداد سهامی که در اختیار دارد، مالک شرکت شده و ضمن بهره‌مندی از سودهای کسب‌شده شرکت، می‌تواند از نوسان قیمت سهام آن نیز منتفع شود. همچنین این شخص قادر است با حضور در مجامع عمومی شرکت، در تصمیم‌گیری‌های آن مشارکت داشته باشد.

مزایای بورس چیست؟

مزیت‌های بورس را می‌توان از دو دیدگاه خرد و کلان مورد بررسی قرار داد.

مزایای بورس از دیدگاه خرد

به طور کلی برای بررسی یک بازار سرمایه‌گذاری از دیدگاه خرد، بایستی به مواردی نظیر میزان بازدهی، تنوع گزینه‌های سرمایه‌گذاری، نقدشوندگی و قابلیت سرمایه‌گذاری با پول کم توجه کرد. بازار بورس در طی ۵ سال منتهی به پایان شهریور 1400، با بازدهی 1/714 درصدی بهترین عملکرد را در مقایسه با سایر بازارهای سرمایه‌گذاری داشته است. در نمودارهای زیر بازدهی بازارهای مختلف در طی ۵ سال گذشته نمایش داده شده است.

 جالب است بدانید هم‌اکنون بیش از 700 نماد در بازار بورس وجود دارد که شما می‌توانید در آن‌ها سرمایه‌گذاری کنید. برخی از نمادها نظیر اوراق خزانه اسلامی، ریسک بسیار کمی داشته و بازدهی تقریبا ثابتی را ارائه می‌دهند و برخی همچون سهام شرکت‌ها، بازدهی انتظاری بالایی داشته و به طبع ریسک بیشتری را نیز متوجه سرمایه‌گذاران می‌کنند.

از مزایای دیگر بورس می‌توان به نقدشوندگی بالای آن اشاره کرد. به این معنا که اگر زمانی تصمیم بگیرید اوراق بهادار تحت مالکیت خود را نقد کنید، در بسیاری از مواقع می‌توانید تنها در چند دقیقه این کار را انجام دهید. در حالی که فروش دارایی‌هایی نظیر مسکن و خودرو ممکن است تا چند ماه به طول بینجامد. نکته مثبت دیگری که در خصوص بازار بورس باید به آن توجه داشت، قابلیت سرمایه گذاری با پول های کم است. علاقه‌مندان می‌توانند با حداقل 500 هزار تومان وارد بازار بورس شده و از مزایای آن بهره‌مند شوند.

مزایای بورس از دیدگاه کلان

بازار بورس می‌تواند پس‌اندازهای جزئی و راکد سرمایه‌گذاران خرد را جمع‌آوری کرده و در امور تولید و تأمین مالی مؤسسه‌ها، کارخانه‌ها و کسب‌و‌کارهای مولد به کار گیرد و باعث رشد اقتصادی کشور شود. از دیگر مزایای بورس می‌توان به کنترل حجم پول، میزان نقدینگی و تورم اشاره کرد. برای نمونه هنگامی که میزان نقدینگی در کشور افزایش یابد، دولت می‌تواند با فروش سهام و انتشار اوراق مشارکت نقدینگی زیاد موجود در جامعه را جمع‌آوری کند. به این ترتیب می‌تواند از تورم بیشتر در کشور جلوگیری کرد.

تاریخچه پیدایش بورس در جهان و ایران

تاریخچه پیدایش واژه بورس در جهان به قرن پانزدهم میلادی باز می‌گردد. در آن زمان، بازرگانان و کسبه‌ شهری در شمال غربی بلژیک، در مقابل خانه‌ بزرگ‌زاده‌ای به نام «واندِر بورس» جمع می‌شدند و به خریدوفروش کالاهای خود براساس حراج می‌پرداختند. پس از آن تاریخ به تدریج مکان‌هایی که افراد در آنجا به حراج کالاها مبادرت می‌کردند، توسعه یافته و شکل مسقف به خود گرفت. جالب است بدانید که اولین بورس اوراق بهادار جهان در اوایل قرن هفدهم میلادی در شهر آمستردام هلند تشکیل شد. همچنین کمپانی هند شرقی، اولین شرکتی بود که سهام خود را در آن عرضه کرد. در صورتی که مایلید اطلاعات بیشتری در خصوص تاریخچه بورس جهان کسب کنید، می‌توانید مقاله تاریخچه پیدایش بورس در جهان را بخوانید.

تاریخچه مطالعات اولیه درباره تأسیس بورس در ایران، به سال 1315 هجری شمسی برمی‌گردد. در این سال، فردی بلژیکی به نام «ران لوترفِلد» پس از انجام مطالعات گسترده درباره‌ تأسیس بورس در ایران، اساسنامه‌ داخلی بورس را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد. اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهانی دوم، عملاً موضوع تأسیس بورس در ایران بیش از 25 سال به تأخیر افتاد. بالاخره در سال 1341، کمیسیونی در وزارت بازرگانی تشکیل و موافقت‌‌نامه‌ اولیه تأسیس بورس در این کمیسیون تنظیم شد. در اواخر همان سال هیئتی به سرپرستی دبیرکل بورس بروکسل برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند. نهایتا در سال 1345 قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا به بانک مرکزی ابلاغ شد.

انواع بازار بورس در ایران

در ابتدای مقاله گفیتم که بورس ایران به طور کلی به چهار دسته بورس اوراق بهادار، فرابورس، بورس کالا و انرژی تقسیم می‌شوند. در ادامه با هر یک از این بازارها آشنا می‌شویم.

بورس اوراق بهادار

در بورس اوراق بهادار، انواع دارایی‌های مالی نظیر سهام شرکت‌ها، اوراق مشارکت و… خریدوفروش می‌شود. شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران با استفاده از معیار‌هایی مانند شفافیت، نقدشوندگی، درصد سهام شناور آزاد، سودآوری و… به دو دسته بازار اول و دوم تقسیم می‌شوند. بازار اول خود به دو قسمت اصلی و فرعی تقسیم می‌شود که تفاوت شرکت‌های حاضر در این تابلو‌ها در مواردی همچون میزان سرمایه ثبت شده، تعداد سهامداران، درصد حقوق صاحبان سهام و… است.

فرابورس ایران

مهم‌ترین وظیفه شرکت فرابورس ایران، ساماندهی و هدایت بخشی از بازار سرمایه است که شرایط ورود به بورس اوراق بهادار را پیدا نکرده و یا تمایل به ورود سریع‌تر به بازار را دارند. در همین راستا رویه پذیرش شرکت‌ها به گونه‌ای است که با احراز حداقل شرایط و در سریع‌ترین زمان ممکن، امکان ورود به بازار را داشته باشند. نام این بازار در ایران از معادل انگلیسی آن Over The Counter گرفته شده است. به همین دلیل به این بازار اختصارا OTC نیز گفته می‌شود. لازم به ذکر است که سازمان بورس اوراق بهادار به‌عنوان نهاد ناظر، بر تمام فعالیت‌های مالی و عملیاتی شرکت‌های بورس، فرابورس و بورس کالا نظارت دارد.

بورس کالا

بورس کالا بازار منسجمی است که تعداد زیادی از تولیدکنندگان، کالای خود را در آن ارائه می‌کنند. کالای مربوطه پس از بررسی‌ و قیمت‌گذاری توسط کارشناسان بورس کالا، به خریداران عرضه می‌شود. در این بازار معمولاً کالاهای خام و فرآوری نشده مانند فلزات، پسته، زعفران، و… دادوستد می‌شوند. یکی از مزایای این بازار، حضور نهادهای نظارتی و تنظیم‌کننده بازار است که تمامی تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و تجار کالا با حضور این نهادها، از مزایای قوانین و مقررات حاکم بر بورس برخوردار می‌شوند.

بورس ‌انرژی

این بازار بستری برای انجام معاملات حامل‌های انرژی (شامل نفت، گاز، برق و غیره) و اوراق بهادار مبتنی بر آن‌هاست. بورس انرژی نیز مانند سایر بورس‌ها یک بازار رقابتی است که تعداد زیادی خریدار و فروشنده در آن حضور دارند که در اثر معاملات آن‌ها، قیمت حامل‌های انرژی به تعادل می‌رسد. بورس انرژی دارای سه بازار «فیزیکی»، «مشتقه» و «فرعی» است.